Liana, Tüketici Elektroniği Fuarı için gittiği Vegas gezisinde çektiği fotoğrafları gösteriyordu: Güneş enerjisiyle çalışan bir araba. 3-D bir televizyon. E-okuyucu. Başka bir e-okuyucu. Liana fotoğraflara tıkladıkça, buruk bir şekilde önceki düşüncelerinde haklı çıktığını hissetti. Zamanın eğilimlerini ve gerektirdiklerini doğru tahmin etmişti. Onun ürünü gösterimde olmalıydı. 

Liana beş yıl önce tüketici teknolojileri şirketi Orchis’te çalışırken, e-okuyucu geliştirici ekibine liderlik ediyor ve haftada 80 saat çalışıyordu. Fakat tüm o çabanın sonucu olan Vanda, mağazalara girmedi. Yönetim ekibi ilk prototipi gördükten sonra geleceğe dair öngörülerde bulunmadan, projenin fişini çekti. Liana çok geçmeden şirketten ayrıldı. Fakat şimdi, orada yaptığı işi özlüyor, nostaljiye kapılıyordu. 

İstifa etme sebeplerini tekrar düşündü. Sorun sadece kıdemli yöneticilerin ürüne olan inançlarını kaybetmeleri değildi. Aynı zamanda müşteriyi de yanlış değerlendirmişlerdi. Kimsenin Etch A Sketch (çocuklar için manyetik yazı ve çizim tahtası) gibi görünen bir şeyden Proust veya P. D. James okumak istemeyeceğini varsaymışlar ve projeye başarılı olmasına yetecek kadar para ayırmamışlardı. Liana, farklı bir ürün geliştirme direktörüyle veya biraz daha fazla zaman ve parayla her şeyin çok farklı olabileceğini düşündü.

O günden sonra Liana’nın hayatı çok değişmişti. Suz ile Martha’s Vineyard’da evlendiler, California’ya taşındılar ve ikiz bebek evlat edindiler. Liana internetten yayın yapan bir radyo istasyonu olan Musiophile’in kurucu ortağı oldu. Bu pek kâr getirmese de oldukça popüler bir radyoydu.

Olaylar durulduktan sonra Liana huzursuz hissetmeye başlamıştı. Musiophile satın alınmayı bekliyordu ve başkalarına bağımlı olmadan servet elde etme hayalleri çoktan suya düşmüştü. (Kurucu kreatif direktördü, ortak değildi.) Yeni fikirlerinden bazıları üzerinde çalışmak için hazırdı. Fakat başka bir start-up kurmak, hayatının o noktasında Liana’nın gözünü korkutuyordu. 

Geri Dönme Şansı

“Liana? Ben Tom Anthony. Konuşmayalı uzun zaman oldu.”

Liana, Orchis’i düşündüğü sıralarda CEO’nun onu araması oldukça garipti.

Kafa karışıklığını saklayıp sesine kibar bir tonlama vermeye çalışarak “Merhaba Tom. Nasılsın?” dedi. 

Tom, “Hemen sadede geleceğim.” diyerek konuşmaya başladı. “Musiophile’i takip ediyordum ve sanırım ayrılmana izin vermek hataydı. Ürün geliştirme direktörümüz olarak Orchis’e geri dönmeyi düşünmeni istiyorum. Yüz yüze görüşmek için seni bu taraflara getirebilir miyiz?”

Liana, ikizleri Ethan ve Colin’i düşünerek, “Bu oldukça cömert bir teklif, ama iki sorumluluğum var. Onları bırakamam. İlk aşamada işle ilgili daha fazla ayrıntı verebilir misiniz? Gary işi bıraktı sanırım?” dedi.

Tom yanıtladı: “Gary diğer fırsatların peşine düştü. Geçen yıl CES’teki tüm o e-okuyucular, Vanda projesini sonlandırmakta acele ettiğimizi fark etmemizi sağladı. O gemi kaçmış olsa da senin geri dönmeni ve yeni cihazlar piyasaya sürmemize yardımcı olmanı isteriz. Gary yeni fikir geliştirme konusunda iyiydi. Yönetim komitesiyle konuşmak veya fikirleri icra etmek ise pek Gary’lik bir iş değildi.”

Liana, Tom’un asıl olayı yumuşatarak anlattığını düşündü.

Tom sözlerine devam etti: “Musiophile’de attığın zekice adımları düşünürsek bence bu iş için biçilmiş kaftansın. Üstelik bu cihazları piyasaya sürme şeklimizde büyük farklılık yaratabilecek yeni bir pazarlama uzmanımız var.”

Liana, “Tom, bu kadar zaman sonra beni düşünmüş olmanız gerçekten onur verici. Elbette gelebilirim, böylece bu konuyu konuşmuş oluruz.” derken samimi görünmek istiyordu. Orchis’teyken Tom’la pek fazla çalışmamışlardı.

Liana Tom’la yaptığı konuşmayı Suz’a anlattığında Suz şüpheyle yaklaştı ve “Anlamaya çalışıyorum. Ben herhangi bir yerde çalışabilirim. Ne de olsa hastanelerin hemşirelere hep ihtiyacı var. Ama burada bir hayat kurduk. Vanda projesini sevdiğini biliyorum, ama Orchis’e geri dönmek istediğine emin misin? Orada çok uzun saatler boyunca çalışıyordun. Artık işler değişti.” diyerek küvetin etrafında dönüp duran Ethan ve Colin’e baktı. “Musiophile’de en azından ben nöbetteyken evden çalışma esnekliğine sahipsin. Bunun sebebi kuralları senin koyuyor olman. Orchis yine yüzde 200 orada olmanı beklerse ne olacak?”

Liana tüm öğleden sonra bu ihtimalleri ve başka olasılıkları düşünüp durdu. Gary’nin ekibini yönetiyor olacaktı ve o ekipte eski görevdaşlarıyla birlikte son beş yılda işe alınan insanlar da olacaktı. O insanlar Liana’nın sadece ününü biliyordu: Başarısızlığa uğrayan ve istifa eden kadın. Ona bir şans verecekler miydi? Start-up deneyimi onun yerleşik bir şirkette ürün geliştirme direktörü olarak etkili olmasını sağlayacak mıydı?

Teklifi Değerlendirmek

Liana Starbucks’taki koltuğunda oturuyor ve telefonda Suz ile konuşuyordu, “Chelsea ve Peter hâlâ ekipte.” diye iç geçirdi. Üçüncü görüşmesine giderken yolda yapışık ikizler gibi olan eski iş arkadaşlarını görmüştü. “Onların da işten ayrılmış olduğunu ummak biraz aşırı olurdu sanırım.”

Chelsea ve Peter zekiydi. Bahaneleri de öyle. Chelsea her zaman yeni ürünün veya özelliğin başarısız olacağına dair bir sebep bulurdu. Peter için ise grubun yaptığı araştırma miktarı hiçbir zaman yeterli değildi. İkisi de onlara şeytanın avukatları diyen Gary ile iyi anlaşıyordu. Fakat Liana için Chelsea ve Peter önemli konumlardaki iki gevezeydi.

Liana kendi kendine mırıldandı: “Grupta onlar varken herhangi bir şey için nasıl destek alacağım, bilmiyorum. Bir yolunu bulacağım artık.”

Suz, “Bunu gerçekten istiyorsun yani? Bunun olmasını gerçekten istiyor musun?” diye sordu.

Bize taşınma giderleri için ödeme yapacaklar ve bir ev bulana kadar konaklamamızı sağlayacaklar. Çalışma saatlerinin esnekliği konusunu da sordum ve hiç şaşırmadılar. 

Suz, “Bu şu an için doğru olabilir. Ama projeler ardı ardına başlayınca—”

Liana sözünü kesti: “Biliyorum. Bu parayla ilgili değil, biliyorsun değil mi? Zorlayıcı kısım bu. Musiophile’de tüm eğlenceli sorunları çözdük. Artık orası ilgimi çekmiyor. Orchis’te yeni ürün direktörü olmak, nasıl desem. Sürekli çözülecek eğlenceli sorunlar demek Üstelik bu sorunları çözmek için gerekli kaynaklar da olacak. Ayrıca yeni CMO ile de tanıştım, oldukça etkileyiciydi—”

“Tamam hayatım. Bunları eve geldiğinde konuşuruz.”

Liana da hemfikirdi: “Tamam, havalimanına gitmeden önce tanışacağım bir kişi daha kaldı.”

Hikâyenin Devamı

Gary yan masadan bir sandalye aldı. “Liana, uzun zaman oldu.”

“Geldiğin için teşekkürler Gary. Çok dostane biçimde ayrılmadık, biliyorum. Üstelik bu durum senin için garip olabilir. Tom bana koşullardan bahsetmemişti—”

Gary araya girdi: “Ben erken emekli olmaya teşvik edildim. Oldukça erken. Ama açıkçası, ayrılmaya da hazırdım. Orchis ciddi anlamda yıkıcı bir şey piyasaya sürmeyeli epey olmuştu ve Tom beni suçluyordu.” Liana’nın yüzünde dikkatli ve kibar bir ifade vardı, Gary gözlerini devirdi ve sözlerine devam etti: “Vanda projesini sonlandırma konusunda beni suçladığını biliyorum. Haklıydın da. Vanda’ya başarılı olması için gerekli süreyi vermedik. Parayı da. Ben daha fazla vermek istedim, ama yönetim komitesi bunun getirileri konusunda ayrışıyordu. Bizim ekipten bile şüpheci yaklaşanlar vardı.” Liana, suratındaki nötr ifadeyi korumaya çalışarak Chelsea ve Peter’ı düşündü.

Gary sözlerine devam etti: “Ben hep devam edebileceğimizi düşündüm. Ne de olsa daha ilk prototipti. Kimse ilk prototipe bayılmaz. Boşuna mı prototip diyoruz? Ama Orchis’in ezber bozan cihazları piyasaya sürmede zorlanmasının bir sebebi var ve içeriden bir göz olarak söylüyorum, bence bu sistemsel bir problem. Bir şeyler yaparken zorlanacaksın. Yeni şeyler denemek istediklerini söyleyecekler. Ama ben onları, ‘kanıtlanmamış’ herhangi bir şeye para vermeleri konusunda ikna edemedim.”

Linda içinden, “Bu, benim de aynı sorunu yaşayacağım anlamına gelmiyor.” diye geçirdi. Yaptığı görüşmeler, Gary ile yaşanan sorunun sadece Tom’dan kaynaklanmadığını bariz biçimde ortaya koymuştu. Onunla çok kısa bir süre için çalışmış olan CMO bile Gary’nin her şeye karşı çıkması ve girişken olmaması hakkında fevri birkaç yorum yapmıştı. 

Liana sözlerini dikkatle seçti. “Gary, bu benim için çok değerli bir bilgi. Ama yönetimdeki yeni DNA’nın işe renk katıp katmayacağını merak ediyorum.”

Gary homurdandı: “Peki, sana bir örnek vereyim. En son projemiz şimdi tabii ki denizin dibini boylamış vaziyette olan güneş enerjisiyle çalışan cep telefonuydu. Telefonunu hiç şarj etmen gerekmeyecekti. Müthiş değil mi? Ama denediğimiz her şey ateş pahasıydı. Ürün geliştirme ekibi için bu çözülebilir bir problem olmalı. Yeni çıkan teknolojiler, hep çok pahalıdır. Ama eski komite bunun uygulanabilir bir şey olmadığını, üzerinde yeterince zaman harcadığımızı ve artık önümüzde bakmamız gerektiğini söyledi. Elim kolum bağlıydı yani.”

Liana havalimanında aynı şeyleri düşünüp durdu. Gary’den daha başarılı olabileceğine hep inanıyordu. Fakat belki de büyük resmi görmemişti. Gary’nin şikâyetlerinin su götürmez gerçeklere dayandığını söylemek zordu. Liana, Gary’nin yeterince yaratıcı veya girişimci olmadığından dolayı değiştiremediği bir durum için savunma pozisyonuna geçmiş olabileceğinden şüphelenmekten de kendini alamadı. İçgüdüleri, gidip kendini kanıtlamasını söylüyordu. Peki ya kanıtlayabildiği tek şey, çok yanlış bir hesap yaptığı ve ailesini de bu süreçte yaşadığı yerden ettiği olursa?

Liana, Orchis’e geri dönmeli mi?

UZMANLARIN YORUMU

Ayşegül Dicle Aydın, Heidrick & Struggles Türkiye, Yönetici Ortak.

“Orchis tepe yönetimi, bir aday havuzu yaratmalı ve role en uygun kişiyi belirleyebilmek için sistematik iş görüşmeleri yapmalıdır.”

Şirketin söz konusu kritik rol için daha dikkatli bir analiz yaparak ilerlemesi, bu görevi teslim edeceği profesyonelin kim olması gerektiğine birtakım ölçümler sonrası karar vermesi doğru olacaktır. Her ne kadar Orchis girişimci yani küçük ve esnek bir şirket gibi görünse de kendi oyun alanında her geçen gün artmakta olan rekabeti ciddiye almak ve özellikle “yeni ürün geliştirme” rolü gibi şirketin geleceğini belirleyecek alan için en doğru adayı seçtiklerinden emin olmak zorundadır. Dolayısıyla Orchis tepe yönetimi, Liana’nın yanı sıra şirket içinden ve dışından bazı hedef profesyonelleri de düşünüp belirleyerek kendisine bir “aday havuzu” yaratmalı.

Dünya artık çok daha hızla değişiyor ve iş dünyası bir VUCA bulutu içinde kendine yön çizmeye çalışıyor. Biz bilgi, beceri ve yeteneklerin birleşimine “kompetans” diyoruz ve VUCA ortamında başarılı olabilecek yepyeni nitelikler arıyoruz. Orchis’te bu role seçilecek profesyonelin en azından birkaç yetkinlikle gerçekten güçlü olması gerekli: Orchis’in ürün piyasası ve rekabetinin piyasa varlığı hakkında en taze bilgilerle donanmış olmak, yaratıcı ve analitik düşüncede ve kapasitede diğer adaylara fark atmak, ekip dinamiği içinde uyumlu ve katkı sağlayacak bir rol üstlenebilmek, ekip lideri rolü oynayabilmek, zorluklarla başa çıkabilecek kapasitede olmak ve çabuk pes etmemek. Uygun kişiyi belirleyebilmek için her bir aday ile sistematik birer iş görüşmesi yapılması gerekir. İçinde bulunduğumuz  VUCA dönemi kompetanslarını ölçümleyen gelişmiş değerlendirme metodolojileri ve online envanterler var. Bu araçlar adaylar arasında tam anlamıyla objektif kıyaslama yapabilmede önemli bir rol oynuyor ve yapılan seçimin hem şirket hem de kişi açısından uzun vadeli olmasına imkân tanıyor. 

Liana açısından konuya bakarsak; duygusal bir karakterle karşı karşıya olabiliriz. Bu özelliği, yeterli düzeyde açıklık, kendine güven, affedicilik, esneklik ortaya koyamayabileceği ve hem ekibin hem de kendisinin motivasyon ve performansını  maksimize edemeyebileceği endişelerini yaratıyor. Liana’nın kendisine karşı dürüst olmak ve riski minimize etmek adına Orchis’in önereceği görüşmelerden ve değerlendirmelerden geçmesi ve kendini test etmesi akıllıca olacaktır. Bu değerlendirmeler sonucunda başarılı bir performans sergilerse kendine güveni artacak ve bu da iş ve yöneticilik performansını artıracaktır. 

Benim tavsiyem, eğer işin güncel ihtiyaçları açısından güçlü bir adaysa, Liana’nın bu işi kabul etmesi olacaktır. Özel hayat-iş hayatı dengesi diye bir şey olduğuna ben inanmıyorum. Liana çok çalışabilir, zihnen ve ruhen beslendiği sürece yorulmayacaktır. Ayrıca çocukları “başarılı bir evde güçlü rol modelleri” ile yetiştirmenin çok daha iyi olduğuna inanıyorum çünkü rekabet boyutu gittikçe artan dünyada kendi ayakları üzerinde durabilecek cesareti ve tempoyu görerek yetişmeleri avantaj sağlayacaktır. Annenin çocukları ve eşi için kaliteli zaman yaratabilmesi kesinlikle mümkün olacaktır. 

Claudio Fernández-Aráoz, global yönetim danışmanlığı şirketi Egon Zehnder International’da kıdemli danışmandır ve Great People Decisions (Wiley, 2007) kitabının yazarıdır.

"Para ve önemli bir unvan herhangi bir teklifi kabul etmek için yeterli sebepler değil."

Liana bu işi kabul etmemeli. Buradaki sorun iş/hayat dengesinden ibaret değil. Söz konusu fırsat birçok tehlikeyi işaret ediyor. Üstelik Liana’nın başarılı olma şansı da düşük. 

Liana’nın, Orchis’te ürün geliştirme direktörü pozisyonunda başarılı olmak için gerekli yetkinlik seviyesine sahip olup olmadığı kesin değil. Şirkette sadece bir projeyi yönettiği daha düşük bir seviyede çalışırken gösterdiği performans, pazar potansiyelini fark etme yeteneğini ortaya koyuyor. Fakat kurumunun desteğiyle bile (ki Vanda için bu desteği alamamıştı) yayıncılarla anlaşma yapmak ve son ürünü lanse etmek gibi zorlukları yönlendirebilecek mi?

Musiophile’daki başarısı Liana’nın yaratıcı becerilerini kanıtlar nitelikte. Ancak orası tamamen farklı bir yer. Orchis’te kendisine teklif edilen rolü düşünürsek, yaratıcılıktan ziyade ekip yönetebilmek daha önemli olacaktır. Liana’nın çok fazla liderlik deneyimi olduğu da söylenemez gibi görünüyor. En iyimser görüşle, kafasında soru işaretleri olan dinleyicileri ikna etme becerisi kısıtlı. En azından Orchis ekibiyle öyleydi.

Üstelik kendini temize çıkarmak şöyle dursun, para ve önemli bir unvan herhangi bir teklifi kabul etmek için yeterli sebepler değil. Bir işin doğru içeriğe sahip olması gerekir, ancak o zaman iş, ana motivasyon kaynağı olur. Liana sürekli olarak çözeceği yeni sorunlarla uğraşacağını düşünüyor. Fakat aslında yapacağı işin çoğunluğunu, yönetmek oluşturacak. Bundan keyif almak bir kenarda dursun ne kendisi ne de Gary bunu pek başarabilmiş değil.

Aynı zamanda bir iş, doğru insanlarla olmalı. Orchis’te Liana, sorgulanabilir bir ekibi yönetiyor ve muazzam yönetim becerileri de pek göstermemiş bir patron için çalışıyor olacak. Tom, etkisiz bir direktör olan Gary’yi gereğinden uzun süre boyunca şirkette tuttu ve sonra Liana’ya Gary’yi kötüledi. Bu ikisi de hatalı kararlar.

Son olarak da bir iş, yeni yeterlilikler ve beceriler edinmek için gerekli değerli fırsatlar yaratmalı. Bu durum, Orchis’te çalışacak olan Liana için böyle olmayabilir; zira Orchis, ezber bozan ürünler sunma denemelerinde sistematik olarak başarısızlığa uğramış bir şirket.

Liana reaktif olmayı bırakmalı ve kendi iş değiştirme sürecinin proje yöneticisi olmalı. İşe kendi değerlerini ve önceliklerini (iş/hayat dengesi seçimleri, iş içeriği…) belirleyerek başlamalı ve güçlü yanlarını bilmeli. Daha sonra şu an sahip olduğu, artık pek de motive edici olmayan işi ile Tom’un teklifi arasında karar vermeye çalışmak yerine, kendisi için başka alternatifler oluşturmalı. Yıllar boyunca yapılan araştırmalar gösteriyor ki en iyi işler (tatmin, başarı, stabilite ve gelir açısından), karşınıza çıkan ilk fırsatı hemen kabul etmekten ziyade proaktif, düşünülmüş arayışlar sonucunda ortaya çıkıyor.

HBR TÜRKİYE TOPLULUĞUNUN YORUMLARI

Özge Begüm KOÇ, Yönetici Asistanı, Çimentaş Group 

Liana, eşi ve ikizlerinin nasıl etkileneceğini de dikkate alarak mevcut durumlarını, geleceğe yönelik beklentilerini, seçeneklerin artı ve eksilerini ve engelleri nasıl aşabileceklerini objektif olarak değerlendirmeli. 
Liana’nın ayrılmasının ardından Orchis’te ürün geliştirme projelerini yürüten Gary’nin istenen düzeyde başarılı olmaması veya yaşadığı sorunlara dair paylaşımları ise bir dereceye kadar dikkate alınabilir. Çünkü; hep söylendiği gibi kazananları, kaybedenlerden ayıran tek şey; gösterdikleri tepkidir. Bu açıdan Liana’nın farklı bakış açısı ve enerjisi ile Orchis’e hem yetenek ve deneyimini hem de heyecanını getireceği de dikkate alınması gereken detaylar.
Sonuç olarak; her ne kadar hayatında bir domino etkisi yaratacak olsa da, aldığı teklif, Liana’nın hep aklının ve kalbinin bir köşesinde saklı duran, yarım kalan hayalini gerçekleştirebilmek için hayatında çok az karşısına çıkabilecek bir fırsat gibi görünüyor. Bu nedenle; hem olumlu yönleri hem de var olan risklerin yönetilebilir olması nedeniyle teklifi kabul etmesi kariyer yolculuğunda heyecanını ve enerjisini devam ettirmesi için motive edici bir unsur olacaktır.