Hayat “an”lardan oluşur. İyi-kötü, mutlu-mutsuz, hüzünlü-neşeli, acı-tatlı gibi birçok karşıt anlardan. Bunlardan birisi de başarı ve başarısızlık. Özellikle son zamanlarda sosyal medya paylaşımları bu ikiliden “başarı” üzerine çok odaklanmış durumda. Aslında her “like (beğeni)” bizim için bir “başarı” ve salgılanan dopamin hormonu yardımıyla kendimizi iyi hissetme aracı. Biz de sürekli bunun peşinde ve bir “kim daha başarılı veya mutlu” yarışındayız. Aslına bakarsanız başarı olmak ve başarılı hissetmek insanlar için çok önemli. Ian Robertson’un “The Winner Effect– Başarı ve Başarısızlığın Nörobilimi” kitabına göre başarı ve başarısızlık bizi biz yapan en önemli etkenlerin başından geliyor. Bir şeyi başardığımızda, bir sonraki görevimizde başarılı olma ihtimalimiz de yükseliyor. Bu başarı ne kadar küçük olursa olsun testosteron ve dopamin salgılamamızı sağlıyor ve bizi bir sonraki başarımıza yakınlaştırıyor.
Peki ya başarısızlıklar? Öncelikle başarısızlık, istenen bir şey değil; çünkü başarısızlıklar insanın enerjisini ve mutluluk seviyesini düşürür. Sevilmez. Prim, puan getirmez. Sosyal medyada da başarısızlıkların paylaşıldığına nadiren şahit oluruz. Her ne kadar özellikle girişim dünyasında başarısızlık hikâyeleri paylaşma etkinlikleri düzenlenmeye başlansa da başarısızlığa karşı duruş, onu içselleştirme, başarısızlıklardan öğrenme konuları üzerinde henüz olması gerektiği kadar durulmuyor. Halbuki başarının görünen yüzünün arkasında birçok başarısızlık olabilir. Başarı çizgisi sıfırdan yüze doğrusal şekilde artmaz. Kimi zaman düşerek, kimi zaman çıkarak hedefe doğru ilerler.
Gelin şimdi başarısızlığı birlikte inceleyelim. Bir başarısızlıkla karşılaştığımızda sırasıyla aşağıdaki evreleri yaşarız.
1. Evre: İnkâr ve Bahane
İlk tepki olarak bunu kabul etmeyiz. Başarısızlığı inkâr eder, yüzleşmeyi reddederiz. Neden başarısız olduğumuzu düşünmek yerine başarıyı hak eden tarafın kendimiz olduğunu düşünür, karşı tarafı suçlama psikolojisine gireriz. Bizim sunumumuz daha güzeldi, bizim rapor daha çok analiz içeriyordu, terfi için en çok çalışan bizdik… İnkâr psikolojisini ise bahaneler takip eder. Ödevini yaptın mı diye soran öğretmene “sular kesikti” diyen öğrenci gibi elimizde olmayan, ilgili/ilgisiz etkenlerin bu başarısızlığı getirdiğini düşünmeye çalışırız. Başarılı olan tarafın ne gibi sorunlarla, engellerle karşılaştığını ve aştığını düşünmeden kendi engellerimizin ne kadar büyük olduğuna odaklanırız. Bu kısımda “adalet” kavramını dışarıda tutmak gerek. Adaletli bir değerlendirmenin olmadığının herkes tarafından bilindiği ve ispatlandığı durumlarda inkâr ve bahaneler gerçek olabilir. Bu yazıda adil bir değerlendirme sonundaki başarısızlıklardan bahsediyoruz.
2. Evre: Sakinleşme ve Kabulleniş
Bir süre sonra sakinleşmeye, objektif olarak değerlendirme yapmaya başlarız. Bu evreye geçebilmek için en önemli nokta ise “zaman”. Bir başarısızlık yaşadıktan sonra inkâr ve bahane evresinin farkında olmalı ve ikinci evreye geçebilmek için kendimize zaman tanımalıyız. Zamanın yanı sıra bulunduğumuz ortamı değiştirmek, seyahat etmek, spor ve meditasyon yapmak gibi yöntemler de ikinci evreye geçişimizi hızlandıracaktır. Bu evrede başarılı olan tarafın neleri iyi yaptığını veya iyi yapmış olabileceğini düşünmeye, başarısızlık için bizim neleri eksik yapmış olabileceğimizi tespit etmeye başlarız. Başarısızlıklardan ders çıkarmanın belki de en önemli ön koşulu bu kabullenme evresidir.
3. Evre: Ayağa Kalkma ve Ders Çıkarma
Bir arızayı veya teknik bir sorunu çözmek ve sistemi tekrar çalışır hale getirmek için kullanılan “ortalama tamir süresi” performans metriği vardır (Mean Time to Repair-MTTR). Bir sivil toplum kuruluşu olan YGA’da bu teknik terimi, başarısızlıkla karşılaştığımızda ayağa kalkma süremiz olarak kullanırız. Ortalama ayağa kalkma süresi başarısızlığın şiddetine ve bizim başarısızlık karışısındaki tecrübe ve tutumumuza göre değişkenlik gösterir. Her başarısızlıktan sonra bu ortalama ayağa kalkış süresini düşürmeye, enerjimizi başarısızlık öncesindeki seviyeye hızlıca getirmeye çalışırız. Bu sürenin kısalığı objektif bakış özelliği kazanmamız ve başarısızlıktan dersler çıkaracak psikolojiye geçmemiz için çok önemlidir. Bu seviyeye geçtikten sonra kendimize şu soruları sormalıyız:
- İyi hazırlandık, dersimizi çalıştık mı?
- Elimizden geleni yaptık mı?
- Hazırlanırken ve yarıştayken bundan keyif aldık mı?
- Konfor alanımızdan çıkıp kendimizi geliştirdik mi?
- Neleri daha iyi yapabilirdik?
Bir başarısızlıkla karşılaşmak herkesin her an başına gelebilecek bir olay. Önemli olan; başarısızlık yaşamak değil, ona verdiğimiz tepki ve yukarıdaki beş sorunun içten yanıtlarını bulabilmemizdir. Bu içten yanıtlar bize dersler çıkaracak ve bizi bir sonraki göreve hazırlayacak. Bunları yaptığımızda başarı gelecek mi? Kimse bunun garantisini veremez ama daha iyi sonuç alınacağına içten inanıyorum.
Şu an dünyanın en zengin ve başarılı insanlarından biri olan Jack Ma’nın hayatına bakalım. Ma’nın hayatı başarısızlıklarla dolu. İlkokul, ortaokul, üniversite sınavlarında hep başarısızlıklar yaşıyor. Yaptığı tüm iş başvurularından olumsuz yanıt alıyor hatta bazen başvuran herkesi işe alıp sadece onu dışarıda bıraktıkları anlarla bile karşılaşıyor. Ma’nın kurduğu alibaba.com bugün dünyadaki en değerli on marka arasında gösteriliyor ve sadece marka değeri yüz milyar doların üzerinde.
Sonuç olarak hayat bir varış noktası değil, bir yolculuk. Bu yolculukta başarı kadar başarısızlık da var. Ve olmaya da devam edecek. Önemli olan bu başarısızlıklardan ne dersler çıkardığımız ve kendimizi nasıl geliştirdiğimiz. Gelin deneyelim, başarısız olalım. Sonra ayağa kalkıp tekrar deneyelim. Bizi başarısızlıklar değil, bunlardan ders çıkarmamak, ayağa kalkmamak ve tekrar denememek yıldırır. 2019’un başarısızlıklarımızdan öğrendiğimiz ve yeni başarılar elde ettiğimiz bir yıl olması dileğiyle.
