Yazgan Tasarım Kurucu Ortağı Mimar Kerem Yazgan ile proje seçimleri ve uygulamaları arkasındaki teorik temeli, rekabet stratejilerini ve geleceğe yönelik hedeflerini konuştuk.
Yazgan Tasarım Mimarlık olarak 20. yılınızı kutlarken mimarlık alanındaki teorik ve pratik yaklaşımlarınızı sergilemek amacıyla bir sergi düzenleniyor. Firmanızın teorik temeli, yıllar içinde proje seçimi ve uygulamasını nasıl etkiledi?
Bugüne kadarki üretimimizin altyapısında, yüksek lisans ve doktora tezlerimizde ele aldığımız “olay-mekan”, “inşa edilen mekan”, “tasarım eyleminin tasarımı” ve “ekolojide sistemci yaklaşımlar” fikirleri var. Bu araştırmalarımızı birleştirerek oluşturduğumuz Esnek Sistem Tasarımı fikri ile projelerimizi üretirken, bunu bilgi bazlı yapabilmenin de peşindeyiz.
Esnek Sistem Tasarımı üretimi yönlendiren, referanslandıran eylemler aracılığıyla ilişkinin tarifi ve sürecin organizasyonudur. İlişkilerin eylemler aracılığıyla tasarımı manuel (mimarın eline bağlı olan) dünyayı parçalar, farklı referans sistemleri kurar. Esnek Sistem Tasarımı parçalar arası ilişkinin tasarımıdır. Sadece mimarın eli değil, bugüne kadarki mimarlık kültürü ve bilgisinin iyi yanlarını, endüstriyel malzemeleri içerecek sistematik-esnek bir akıllılık tasarıma yön vermelidir. Bu sayede projeyi çizenden, işverenden, mühendisinden, malzemecisinden, ustasına kadar tüm üretim süreçlerine etki edebilecek anlayışlar geliştirilmelidir. Doktoradan beri ofisteki üretimimiz tasarım sürecinde geliştirdiğimiz esnek sistem tasarımları üzerine kurulu.
Tasarım sürecinde esnek sistemler kurgularken genellikle diyagramları kullanırız. Diyagramlar aracılığıyla ilişki tasarımları yaparız. Diyagramla kurulan ilişki modülatördür, süreçteki genleşmelerin, büzülmelerin ortak paydası gibi hareket eder. İlişki diyagramı tasarımı tüm süreçte yönlendirir. “Tasarım eyleminin tasarımı” yaptığınız üretimin zamanla ve yapılan hamlelerle ilişkisinin irdelenmesi üzerine bir fikirdir, obje bazlı değil süreç bazlı bir araştırmaya işaret eder.
Esnek Sistem Tasarımı’nda mimardan ziyade ilişkinin kendisi tasarım sürecini yönlendirir. Başka bir deyişle mimar tarafından kurulmuş olan sistem, tasarımın “kendiliğinden” yönlenmesinin önünü açar. Bunun olabilmesi sistemin baştan konulmuş kriterler doğrultusunda esneklik barındırmasıyla mümkündür.
Yazgan Tasarım olarak 20 yılda 100 inşaatı tamamlanmış proje, 300’den fazla da mimari, iç mimari ve peyzaj projesine imza attık ve 34 ülkede proje hizmeti veren uluslararası bir mimarlık ofisine dönüştük. Bu 20 yıl içerisinde ürettiğimiz birçok farklı ölçekte ve tipolojide yapı ve proje ile profesyonel anlamda mimarlık disiplinine ait bilgimizi sürekli artırırken, teorik anlamda da kendimizi sürekli geliştirdik ve yeni fikirler ürettik. Her yeni proje ile Esnek Sistem Tasarımı fikrimiz kendi içerisinde evrildi ve daha fazla bilgiyi kapsayan bir üretim platformuna dönüştü.
Mimarlık genellikle yaratıcılık ve pratikliğin birleşiminden beslenen bir sektör. Sanatsal yenilikleri proje yönetimi, bütçeler ve müşteri beklentileri gibi pragmatik konularla nasıl dengeliyorsunuz?
Yazgan olarak geliştirdiğimiz “Smart Project” bahsettiğiniz denge arayışını da kapsayan bir araştırma ve geliştirme alanı bizim için.
‘Smart Project’ bilgi bazlı, bütüncül bir yaklaşım ve ortak çalışma ile mimari proje üretim teorisi ve pratiğini, geniş anlamda proje kültürünü geliştirmeyi amaçlayan bir platformdur. 20 yıllık bir bilgi birikimi ve ekip çalışmasının ürünüdür.
Mimarlık disiplininin geleceğinde, birçok kaynaktan elde edilen bilginin koordinasyonu ile ulaşılan sentezleme olacağını düşünmekteyiz. Meslek Bruce Mau’nun tabiriyle sentezlemenin uzmanlığına ya da Dan Hill’in belirttiği gibi ‘çok disiplinli bir orkestrasyona doğru evrilecektir. Bize göre, bu orkestrasyonun aracı da öncelikle ‘bilgi bazlı’ bir mimarlıktır.
‘Smart Project’ bu arayışa verilebilecek cevaplardan birisidir bize göre. ‘Smart Proje’nin önerdiği bilgi çağı ile ilişkili bütüncül ve ortak çalışma kültürüne dayalı bir mimari yaklaşımda, ‘mimari tasarım’ kavramı da projenin ön safhalarına işaret eden bir kavram olmaktan çıkıp tüm sürece yayılmış, dolayısıyla tüm proje süreci de bir tasarıma dönüşmüştür. Bu anlamda proje bir bütün olarak yeni bir değer kazanmaktadır.
Disiplinin kültürel, teknik, istatistiki gibi bilgileri bağlı olarak kompleksitesi artmaktadır, keşfedilmektedir de denilebilir. Çevremizde hep olan ancak daha önce analiz edilemeyen bazı veriler örneğin çevresel veriler ve etkiler bilinmeye başlanmakta ve eskisine göre çok daha fazla dikkate alınmaktadır. Bir projenin içeriğinde, sosyal-kültürel-tarihsel faktörler, çevresel faktörler, fonksiyonel-mekansal ihtiyaçlar, aktörler, fiziksel-maddesel faktörler, ekonomik faktörler, uluslararası tasarım standartları gibi birçok faktör sayabiliriz. Sadece mimari ile ilişkili uluslararası standartları yan yana getirdiğimizde ne kadar fazla olduğu görülebilir. Bunların ne kadarına hakimiz? Ne kadarını biliyor ve projelerimizde kullanıyoruz? Bir projenin ne kadar kültürel, tarihi, teknik, istatistik bilgi gerektirdiğini sadece fiziksel-maddesel faktörlerden bir yapıyı oluşturan elemanların hem kendilerine hem de ilişkilerine odaklanarak anlayabiliriz.
Bir projeyi oluşturan faktörler, veriler ve parametrelerle ilgili bütüncül yazılı kaynak ya da kaynaklar bulmak çok zordur. Mimarlık pratiğinin bilgi temeline oturtulması ve bu temelde geliştirilmesi-genişletilmesi-paylaşılması gereklidir, bunun en iyi yöntemi belki de bu bilginin bütüncül olarak bir araya getirilmesi olabilir. Bir tasarıma etki eden tüm faktörleri bir denklemde yan yana getirir ve içine bir de zaman faktörü ve takım çalışmasını ekleyip çarparsanız, mimarlık pratiğinin bilgi bazlı kompleksitesi ve genişleme olasılıkları net bir biçimde görünür kılınabilir.
Proje sürecinin bilgisiyse hem sürece bir bütün olarak hem de proje anına odaklanarak geliştirilebilir. Bir proje anının içerdiği ana kategoriler tanımlanmalı; sosyal-kültürel tarihsel faktörler, çevresel faktörler, işlevsel gereksinimler, aktörler, fiziksel etkenler, estetik unsurlar ve tasarım standartları ayrı ayrı incelenmelidir. “Bir mimari proje kaç parçadan oluşur?”, “Bir mimari projeye kaç faktör ve aktör etki eder?”, “Bir yapı kaç elemandan oluşur”, “Bir mekan kaç parçadan oluşur?” gibi sorulara mimarlık kültürü ile birlikte değerlendirerek bilgi bazlı sayısal cevaplar vermenin mümkün olabileceğini ve bu cevapların proje kültürünü ve üretimini geliştireceğini, çağımız mimari proje üretiminin bunu gerektirdiğini düşünüyoruz.
Bilgi çağında bir mimari proje nasıl üretilmelidir? Ya da tersten sorarsak bir mimari proje bilgi çağından ne kadar beslenmektedir günümüzde? Bu anlamda başka bir bakış açısına, başka üretim biçimlerine, araçlarına, bunları geliştirmeye ve dağınık kaynaklarda bulunan bilginin mimari proje ile entegrasyonuna ve bu bütünleşme için ortak çalışma kültürüne ihtiyacımız yok mu? ‘Smart Project’ bu ihtiyaç düşünülerek oluşturulmuştur.
‘Bilgi bazlı’ mimarlığın gittiği yön artık bir takım çalışmasını gerektiriyor. Artık bir proje sadece mimarın ya da mimarların elinden değil birçok farklı disiplinden, testten ve analizden gelen veriler ve aktörlerin tasarıma yön vermesiyle oluşturulmaktadır. Günümüzde bir tasarım anına farklı oranlarda yüzden fazla aktör etki edebilir, belki de etmelidir. Bir cephe danışmanı giydirme cephede farklı rüzgar yüklerinde oluşabilecek deformasyonu hesapladıktan sonra mimar cephe tasarımını değiştirmek zorunda kalabilir. Bu bilgi belki de daha önce bilinmediğinden deformasyon da tam olarak bilinemiyordu. Sadece elliden fazla kategori danışman olduğunu düşünürsek ne kadar çok farklı disiplinden aktörün devrede olduğu ya da olabileceği daha net anlaşılır.
Henüz bu aktörler ve onlardan gelen veriler her projede yeterince değerlendirilmiyor. Ancak bize göre yakın gelecekte daha fazla değerlendirilecektir.
‘Smart Project’, mimari proje üretimini, içinde olduğumuz bilgi çağı ile bütünleştirmeyi hedefleyen, bu bilginin proje ile sentezlenmesinde aracılık edecek öncü bir araştırma, üretim alanı ve bilgi platformudur. Katılımcı ve ortak çalışma kültürüne dayalıdır. Proje üretim biçimlerini yerel ve evrensel olarak geliştirmeyi, bilgi bazlı bir mimarlık ile mimari projenin her alanında bilgi üretmeyi hedefler.
Projeleri nasıl önceliklendirir ve seçersiniz? Yeni bir tasarım girişimine karar verirken hangi kriterleri göz önünde bulunduruyorsunuz?
Projelerimiz arasında öncelik farkı gözetmemeye çalışıyoruz. Her biri kendi içerisinde değerli bizim için. Fakat projelerimiz, aşamalarına göre süreç içerisinde farklı konsantrasyonlar gerektirebiliyor.
Mimarlığa obje bazlı değil, bilgi ve süreç bazlı bakıyoruz. Bu üretim sürecinde de tasarım kararları alırken ve birtakım kriterler belirlerken kullandığımız iki araç var: Esnek Sistem Tasarımı ve Smart Project.
Projeye başlarken Esnek Sistem Tasarımını kurgulayıp ilişki biçimini tasarladıktan sonra, tüm süreç içerisinde de ‘Smart Project’i bir bilgi kaynağı ve üretim platformu olarak kullanıyoruz.
‘Smart Project’, mimari projenin her etabında birçok farklı kaynaktan, yerel ve uluslararası networkten gelen data ile oluşturulmuş platformda bilgi sağlamayı hedefler. Mimari proje kültürünün alternatif proje üretim araçlarından birisi olmayı, ortak çalışma kültürünü, proje sürecini ve deneyimini projeye katılan tüm aktörler için geliştirmeyi ve keyifli kılmayı, konvansiyonel proje üretim süreçlerindeki eksik parçaların Japonların ‘kaizen’ prensibi bağlamında tariflenip giderilmesini, proje süreçlerine katılmasını, ayrıca proje süreçlerine yenilikler, sistem ve malzeme seçimlerinde ‘tasarım matrisleri’ gibi yeni üretim biçimleri katmayı hedefler. Bununla birlikte her projede tamamlayıcı, revizyon tabloları, tüm yapı elemanları için anahtar planlar, mekan-kullanıcı senaryoları, işletme senaryoları, proje başlangıcında işveren, yatırımcı, arsa sahibi, geliştirici, mühendis-danışmanlar için temel taleplerle ilgili soru tabloları [questionnaire], tüm yapı elemanları için yapı elemanı listeleri gibi araçlar kullanır. Amaç farklı kaynaklardan dinamik bir şekilde gelen bilgiyi, ‘Smart Project’deki kütüphanelerdeki bilgi ve araçlarla ‘proje’ de bir araya getirmektir. Ayrıca, kontrol listeleri ile proje sürecinde yapılan üretimin çok yönlü (mekan, çizim, yapı elemanı, diğer disiplinlerle koordinasyon, üreticiler, yerel ve uluslararası standartlar, şartnameler gibi) kontrolleri için de araçlar sunar. Projeye etki eden tüm elemanların etkilerini, projeye girme hızlarını analiz eder. Bu bilgi aynı zamanda, proje inşa edildikten sonra inşa eden kişiler, sürecin içindekiler ve kullanıcılardan da geri beslenme ile geliştirilir.
Mimarlık dinamik bir sektör. Tasarım ile sürdürülebilirlik alanındaki trendler sürekli değişirken endüstri trendlerinin öncüsü olmak için nasıl bir strateji izliyor ve rekabet avantajını sürdürebilmek için yeni teorileri iş modeline nasıl entegre ediyorsunuz?
Bugüne kadar yaptığımız projelerden 10 tanesiyle LEED, BREAM, EDGE sertifikaları aldık.
Son dönemde Sıfır Karbon bir Tekstil Fabrikası tasarladık. Bu projede iç bahçeler ve pasif enerji sistemlerinin ötesinde bir sürdürülebilirlik arayışımız var. Özellikle iç bahçe kullanımlarıyla beraber bitkilerin yapıya etkisinin peşine düştüğümüz zaman yeşil mimari kavramı bizde daha spesifik hale gelmeye başladı. Ağaç değil de hangi ağacın binaya, canlılara, toprağa etkisi, suyla ilişkisi nasıldır, deyip sürdürülebilirliği LEED limitinde ele almanın ötesine geçtiğimiz ve çevrenin kendisine ve yapıyla etkileşimine odaklandığımız bir sürece girdik. Biz sürdürülebilirliği başka bir yöne çekme arayışındayız.
Geleceğe yönelik hedefleriniz nelerdir?
Doğanın mimariye daha fazla entegre olduğu, esnek sistem tasarımı temelinde bilgi bazlı projeler üretme hedefindeyiz.
Geliştirmekte olduğumuz “Smart Project” ile mimari projenin her etabında birçok farklı kaynaktan, yerel ve uluslararası networkten gelen datayla oluşturulmuş bir platformda bilgi sağlamayı hedeflemekteyiz. Esnek, sistematik proje üretim biçimlerini yerel ve evrensel olarak geliştirmeyi, bilgi bazlı bir mimarlık ile mimari projenin her alanında bilgi üretmeyi hedefliyoruz.
Geleceği dönük hedeflerimizden biri bir araştırma laboratuvarı kurmak.
