Türkiye’de hâlâ erken çocukluk döneminde birçok çocuğun kitaplara erişimi sınırlı. Bu durum ne yazık ki yetişkinlik süreçlerinde onları iş ve özel hayatlarında dezavantajlı hale getirmeye devam ediyor. Anne Çocuk Eğitim Vakfı bu konuda Okuyan Bir Gelecek projesiyle harekete geçiyor, bağışçılarının destekleriyle 100 bin çocuğu kitaplarla buluşturmayı ve bunu toplumsal bir seferberliğe dönüştürmeyi hedefliyor. Yeni yıl yaklaşırken daha fazla çocuğun hayatına dokunabilmek ve daha iyi bir gelecek için AÇEV Genel Müdürü Senem Başyurt ile konuştuk.
Okuyan Bir Gelecek projesi nasıl ortaya çıktı ve ne zaman başladı?
Anne Çocuk Eğitim Vakfı olarak 28 yıldır, ihtiyaç sahibi çocuklar, anne babalar ve genç kadınlar için bilimsel temelli eğitim programları geliştiriyor ve uyguluyoruz. Erken yaşlar, tüm çalışmalarımızın odağını oluşturuyor; çünkü bu dönem hayatımızın en önemli, en belirleyici dönemi. Erken yaşlarda karşımıza çıkan her materyal beyin gelişimimiz için bir fırsat sunuyor.
Bilimsel araştırmalar bize yüksek sosyoekonomik düzeye sahip ailelerde yetişen çocukların dört yaşına geldiklerinde 45 milyon kelime duyduklarını, oysa düşük sosyoekonomik seviyede yetişen çocukların sadece 13 milyon kelime duyduklarını gösteriyor. Bu 32 milyonluk fark hem bireylerin hayatını hem de ekonomiden toplumsal yapıya ülkeyi etkiliyor. Bu farkı çocukları kitaplarla tanıştırarak kapatabiliriz. Çocukların erken yaşta kitaplarla buluşması, dil gelişimlerini, yaratıcılıklarını ve hayal güçlerini destekliyor. Biz de bu doğrultuda daha fazla çocuğu kitaplarla buluşturmak amacıyla beş yıl önce Okuyan Bir Gelecek projesini başlattık.
Proje kapsamında altı hafta boyunca gönüllüler tarafından çocuklara her hafta canlandırma yöntemiyle kitap okundu ve program sonunda kitaplar çocuklara dağıtıldı. Ayrıca, uygun mekanlarda çocuklar için kütüphaneler oluşturuldu. Saha uygulamalarıyla yürüyen projeyle 5 yılda 14 bin çocuğa ulaştık. Ancak pandemi döneminde çocukların eğitimden uzak kalması ve eğitim materyallerine ulaşamaması nedeniyle projeyi dijitalleştirme kararı aldık ve “Okuyan Bir Gelecek“ platformu doğdu.
Özellikle 23 Nisan’da geçekleşen lansmanda birçok ünlü ismin de bu projeye gerek müzikleriyle gerekse seslendikleri kitaplarla destek olduklarını görüyoruz, çağımızın getirisi olan dijitalleşmeyle bu tarz etkinlikler dijital platformunuz üzerinde nasıl ilerleyecek?
Daha geniş kesimlere ulaşmak, daha fazla aileye ilham olmak ve daha büyük bir toplumsal etki yaratmak amacıyla 23 Nisan’da Okuyan Bir Gelecek projesini dijital platforma taşıdık. Okuyan Bir Gelecek Platformu’yla erken yaşlarda olumsuz şartlarda yaşayan çocukların daha avantajlı olan akranlarından geri kalmasını önlemeyi hedefliyoruz. Bu kapsamda platform sayesinde AÇEV'in erken çocukluk uzmanlarının seçtiği nitelikli çocuk kitapları, ünlü sanatçıların, uzmanların ve yazarların sesinden çocuklara ulaşıyor. Fazıl Say’ın müziklerini üstlendiği projede Beren Saat, Cem Yılmaz, Demet Evgar, Genco Erkal, Selçuk Yöntem, Songül Öden, Yekta Kopan, Mert Fırat ve Tilbe Saran gibi sanatçılar; Ayfer Gürdal Ünal, Bahar Eriş, Sevda Mustafaoğlu, Gökçe Gökçeer gibi yazar ve uzman isimler yer alıyor. Ebeveynler ve çocuklar diledikleri zaman kitapları dinleyebiliyor. Platformda okunan her kitapla birlikte, çocuklar yeni kelimeler öğreniyor. Her kitaba özel hazırladığımız oyun ve etkinlik önerileriyle kitap okuma bittikten sonra da ebeveyn çocuk etkileşimini artırmayı hedefliyoruz. Ebeveynler, platform üzerinde çocuklara nasıl kitap okunacağı ile ilgili önerilerimizi de bulabiliyor.
Okuyan Bir Gelecek Platformu’nun bir diğer amacı da proje kapsamında hazırlanan kitap setlerinin bağışçıların destekleriyle ihtiyaç sahibi ailelere ulaştırılması. İhtiyaç sahibi aileleri öğretmenler, yerel belediyeler, STK'lar gibi çözüm ortaklarımız sayesinde belirliyoruz. Hazırlanan setlerde, 5 adet resimli hikaye kitabının yanı sıra, kitap etkinlik yönergeleri, çocuk dergisi, resim defteri, oyun hamuru, kuru boya seti ve geometrik şekil oyunu yer alıyor. Proje kapsamında 100 bin çocuğu kitaplarla buluşturmayı hedefliyoruz. Dijitale taşıdığımız platformla bugüne kadar 7 bin çocuğa ulaştık. Uzmanlarımız setleri gönderdiğimiz çocukların ebeveynlerini arayarak çocuklarının gelişimini desteklemek için setleri nasıl kullanabilecekleri yönünde bilgi veriyor ve sonrasında takip ediyor. Ebeveynlerin projeyle ilgili geri dönüşlerini almak, kitap setlerine kavuşan çocukların gözlerindeki mutluluğa tanıklık etmek bizim için büyük heyecan. Bu heyecanı herkesle paylaşalım ve daha çok çocuğu mutlu edelim istiyoruz. Yeni yıl yaklaşırken herkesi sevdiklerini düşündükleri kadar ihtiyaç sahibi diğer çocukları da düşünmeye ve onlara kitap hediye etmeye davet ediyor; bunu birlikte toplumsal bir seferberliğe dönüştürmeyi amaçlıyoruz.
Dijital platformunuz hem çocukları hem de ebeveynleri hangi yönlerde geliştirmeyi amaçlıyor?
Biz bu platform sayesinde çocukların kitaplarla buluşmasını, ebeveynlerin çocuklarına kitap okuyarak onlarla zaman geçirmesini hedefliyoruz. Öncelikle ebeveynlere çocukların yaşlarına uygun kitap seçmenin yollarını ve kitap okurken nelere dikkat etmeleri gerektiğini anlattığımız yönergelerimiz bulunuyor. Ayrıca çocuklarıyla birlikte yapabilecekleri etkinlikler de yine platformda yer alıyor. Araştırmalar, kitap okumanın ebeveynlerin çocuklarıyla bağ kurmalarında çok etkili olduğunu gösteriyor.
Kitap okumanın çocukların gelişimi için de çok önemli faydaları bulunuyor. Kendisine kitap okunan çocuklar; dinler, düşünür, resimler ve yazılar arasında ilişki kurmaya çalışır. Tüm bunlar onun zihinsel gelişimini destekler. Düzenli olarak okunan kitaplar sayesinde yeni kelimeler öğrenen çocukların sözcük dağarcığı gelişir. Çocuklar kitaptaki resimler ile yazılar arasında bir bağlantı olduğunu öğrenir. Bu da okuma ve yazma becerisinin temelini oluşturur. Kitaplar çocukların duygularını tanımalarına yardımcı olur. Böylelikle yaşadıkları mutlulukların, üzüntülerin, endişelerin sadece kendilerine has olmayıp başka insanların da bu duyguları hissettiğini anlarlar. Kitaplar, çocukların sevme, anlama, ilgi gösterme, yardım etme, dinleme, saygılı davranma, empati kurma gibi sosyal becerileri geliştirmesini sağlar. Kitaplar çocuklara yepyeni dünyaların kapılarını aralar; bu sayede hayal güçleri gelişir.
Programa katılan çocuklarda ne gibi becerilerinin geliştirilmesi hedefleniyor?
Maalesef ülkemizde beş yaş ve altındaki çocukların yüzde 71’inin evinde ya hiç çocuk kitabı yok ya da üçten az çocuk kitabı var. Ailelerin sosyo-ekonomik durumu sebebiyle erken çocukluk döneminde başlayan bu fark hayatımız boyunca gerek akademik başarımızı gerekse insanlarla ilişkimizi etkiliyor. Örneğin, Türkiye’nin 2018 PISA sonuçlarına göre, sosyoekonomik olarak en üst yüzde 25’lik dilimde yer alan öğrencilerin ortalama okuma puanı 513 iken en alt yüzde 25’lik dilimdekilerin 437. Aradaki fark büyük oranda erken çocukluk döneminden başlayan eşitsizliklerin sonucu.
Okul öncesi eğitimdeki yaygınlaşma umut verici olsa da henüz istenen düzeyde olmaması eşitsizlikleri daha da derinleştiriyor. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2006-2015 yılları arasında çocuk bakımı ve okul öncesi eğitimin yüzde 30,5 oranında arttığını gösteriyor. Bu artış ağırlıklı olarak dört-beş yaş grubuna yönelik hizmetlere odaklanıyor. Ancak yine de Türkiye, OECD ülkeleri arasında okul öncesi eğitime kayıt oranı en düşük olan ülke olarak görünüyor.
Tam da bunun gibi sebeplerle Okuyan Bir Gelecek projemizle bu durumu iyileştirebilmek adına çalışmayı sürdürüyoruz. Biz bu proje kapsamında çocuklara sadece kitap seti göndermiyoruz. Her kitaba özel hazırladığımız oyun ve etkinlik önerileriyle kitap okuma bittikten sonra ebeveyn-çocuk etkileşiminin artması için de destek sağlamayı hedeflediğimiz, ebeveynlerle doğrudan iletişimde olduğumuz bir süreç yürütüyoruz. Tüm bu çalışmaların sonucunda aldığımız dönüşler çok mutluluk verici. Ebeveynler çocukların dile hâkimiyetlerinin ve dikkat sürelerinin arttığını, yeni sözcükler öğrendiklerini, hayal güçlerinin geliştiğini ifade ediyor. Kitap sahibi olan çocukların problem çözme becerileri gelişiyor ve çocuklar, olaylar arasındaki neden sonuç ilişkilerini daha rahat kurabiliyorlar. Biz bu projeyle aslında sadece çocukları kitaplarla buluşturmuyor, toplumun birbiriyle sağlıklı ilişkiler kurmasına yönelik tohumları da toprağa bırakmış oluyoruz. Buna destek olmak isteyen herkesi de internet sitemiz üzerinden bağışta bulunmaya çağırıyoruz.
Bu gelişimler çocukların gelecekleri ve bulundukları ülkenin gelişimine ne gibi katkılar sağlıyor?
Çocukların kitaba erişimlerinin artırılmasının ve okuma alışkanlığı edinmelerinin ülke ekonomisi üzerinde de olumlu katkıları oluyor. Çocuk gelişiminin kitaplarla desteklenmesi yalnızca çocukların değil toplumların da kaderini değiştiriyor. Temel okuryazarlık becerileri gelişen çocuk nüfusundaki yüzde 10’luk bir artış o ülkenin yıllık büyüme oranında yüzde 0,3’lük bir artışa denk geliyor. Bu nedenle çocukların temel okuryazarlık becerilerinin gelişmesi için verilecek her destek toplumsal kalkınma ve refah için büyük önem taşıyor.
Türkiye’de sosyo-ekonomik olarak dezavantajlı olan kaç çocuğa ulaştınız ve asıl hedefiniz ne kadar büyükteki bir kitleye ulaşmak? İhtiyaç sahiplerine destek olmak isteyen kişiler bu projeyi nasıl destekleyebilir?
Okuyan Bir Gelecek projemizin dijital platforma taşınmasından bu yana 7 bin çocuğa ulaştık ancak hedefimiz 100 bin çocuğa ulaşmak. Çocuklukta açılan ve hayatımızın çeşitli alanlarına sirayet ederek birçok eşitsizliği yeniden üreten farkı kapatabilmek için sosyo-ekonomik olarak dezavantajlı olan çocukları gündelik hayatlarının sınırlarından çıkartıp kitaplar aracılığıyla yeni kelimeler ve kavramlarla tanıştırmamız gerekiyor. Bunu yapabilmek için de bu araçları evlere sokmamız, çocukların okula gidemediği durumlarda da gelişimlerini evde destekleyici bir ortam sunmamız gerekiyor. Çocukların temel okuryazarlık becerilerinin gelişmesi için yapılacak yatırımlar ülkenin refah düzeyinin artması için büyük önem taşıyor. Bu nedenle bu konuyu sadece eğitimcilerin ya da ailelerin sorumluluğu olarak görmemek, ekonomik etkilerini de düşünerek hep birlikte elimizi taşın altına koymamız gerektiğinin farkında olmak gerekiyor.
Okuyan Bir Gelecek projesine destek olmak isteyenler web sitemizi ziyaret ederek kitap seti bağışlayabilir veya kendi bütçesine uygun bir miktarla kitap setinin oluşturulmasına katkıda bulunabilir.
